به گزارش روابط عمومی بسیج اساتید استان خوزستان، دکتر سید علی مرعشی، پزشک، روانشناس، ام پی اچ در بهداشت اجتماعی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز و مسئول سازمان بسیج اساتید خوزستان یادداشتی پیرامون طب‌های سنتی و اسلامی منتشر کرده است.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

هر رشته علمی به ناچار دارای سنگ بناهایی است که از جمله آن سنگ بناها متغیرهای خاص آن علم و نحوه دستکاری این متغیرهاست. برای مثال در طب سنتی متغیرهایی معرفی می‌شود مانند سردی، گرمی، سودا، صفرا، بلغم، رطوبت، خشکی و امثالهم. طب سنتی برای دستکاری این متغیرها راهکارهایی را نیز ارائه می‌دهد. همچنانکه در طب جدید نیز متغیرهای دیگری معرفی می‌شود مانند غلظت قند خون، غلظت هموگلوبین خون، دمای بدن، فشار خون، تون سمپاتیک، تون پاراسمپاتیک، غلظت هورمون تیروئید، غلظت سدیم خون، غلظت کلسترول خون و بسیاری متغیرهای دیگر.

بی‌گمان در هر دو عرصه طب سنتی و طب جدید کم و زیاد موفقیت هایی در درمان احساس می شود و البته شکست هایی!

اما چه زمانی می‌توان گفت که یک ادعا در طب سنتی یا جدید علمی است یا غیرعلمی؟

برای این ابتدا هر متغیر بایستی دو نوع تعریف داشته باشد:

۱. تعریف مفهومی

۲. تعریف عملیاتی

تعریف مفهومی آن است که جنس متغیر را بیان کند. برای مثال بگوید قند خون ماهیتش چیست؟ که در پاسخ گفته می شود جنس قند خون گلوکز است. یا اگر پرسیده شود جنس فشار خون چیست گفته می‌شود میزان فشاری است که عبور خون به دیواره شریان‌ها وارد می‌کند.

اما تعریف عملیاتی آن است که معین کند یک متغیر چگونه سنجیده و اندازه گیری می‌شود؟ برای اینکار لازم است هم وسیله اندازه گیری و هم واحد اندازه گیری معلوم گردد. برای مثال تعریف عملیاتی غلظت قند خون عبارت است از عددی که تست بندیکت نشان می‌دهد و واحد اندازه گیری آن میلی گرم در دسی لیتر است.

گرچه بی‌گمان طب سنتی پتانسیل های بسیار خوبی دارد اما به نظر می‌رسد یکی از ضعف های بزرگ طب سنتی آن است که تعاریف مفهومی و عملیاتی خود را روشن نکرده است.

برای مثال وقتی از یک همکار متخصص طب سنتی که پزشکی بود که از قضا در دانشگاه تهران هم دوره طب سنتی دیده بود پرسیدم فلانی! وقتی می‌گویی گرمی منظورت دقیقا چیست؟ گفت منظورم گرمی است دیگر!! گفتم آیا منظور از گرمی بالا بودن درجه حرارت است؟ گفت نه. گفتم پس آیا گرمی یعنی زیادی کالری و انرژی؟ گفت این هم نیست. گفتم گرمی یعنی قلیایی یا اسیدی بودن و به PH بستگی دارد؟ گفت نه. گفتم بالاخره جنس گرمی از نظر شما چیست؟ گفت نمی‌دانم!! البته من خودم یک احتمال را آن میدانم که سردی همان افزایش تون پاراسمپاتیک و گرمی همان افزایش تون سمپاتیک باشد، شاید هم نه والله اعلم!!! اما خود این دوستان تعریف مفهومی خاصی برای گرمی و سردی ارائه نمی‌کنند.

به همین سیاق برای سایر متغیرهای طب سنتی نیز معمولا تعریف مفهومی روشنی ارائه نشده است.

تا وقتی شما ندانید که ماهیت واقعی یک متغیر چیست به شدت در تاریکی هستید.

از طرفی طب سنتی برای متغیرهای خود نوعا تعریف عملیاتی نیز ارائه نمی‌کند. یعنی معلوم نیست گرمی یا بلغم یا سودا را چگونه باید سنجید؟ اگر قرار است روش‌های مداخله ای طبی، این متغیرها را دستکاری کنند، بدون در دست داشتن تعریف عملیاتی چگونه باید به صورت عینی (و نه ذهنی، لطفا دقت کنید) مطمئن شویم که واقعا دستکاری مؤثر بوده است و اگر بوده به چه میزان؟

اشکال سوم طب سنتی که بسیار ویرانگر و البته قابل رفع است و آن را به یک طب ذهنی و نه عینی تبدیل کرده آن است که طب سنتی برخلاف طب جدید تاثیرات مداخلات خود را با روش کارآزمایی بالینی نشان نمی‌دهد. در طب جدید وقتی می‌گویند داروی گلیبن کلامید کاهنده قند خون است اولا همانطور که گفته شد مشخص است که مفهوم قند خون چیست؟ ثانیا مشخص است که چگونه می‌توان قند خون را سنجش و اندازه گیری نمود؟ و ثالثا برای نشان دادن تاثیر داروی گلیبن کلامید بر قند خون کارآزمایی بالینی صورت گرفته است و پس از آن است که این دارو مورد استفاده بالینی واقع می‌شود. برای کارآزمایی بالینی لازم است عده ای بیمار دیابتی را انتخاب و آنها را به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و گواه تقسیم کنیم. میانگین قند خون دو گروه را ثبت کرده و آنگاه داروی گلیبن کلامید را به گروه آزمایش می دهیم و به گروه گواه قرص خنثایی که شبیه قرص گلیبن کلامید است داده می‌شود تا اثر روانی دارو خوردن در دو گروه یکسان شود (دارونما یا پلاسیبو). پس از مصرف دارو دوباره میانگین قند خون دو گروه سنجیده می‌شود و با یک روش آماری بنام تحلیل کوواریانس بررسی می‌شود که اگر میانگین قند خون گروه آزمایش بعد از مصرف دارو نسبت به گروه گواه کمتر شده مربوط به تصادف است یا مربوط به اثر دارو؟ اگر تحلیل کوواریانس نشان دهد که به احتمال بالای ۹۵ درصد اثر مربوط به دارو بوده آنگاه دارو مؤثر شناخته می‌شود وگرنه کنار گذاشته می‌شود.

اگر بناست که مداخلات طب سنتی و داروهای آن به صورت عینی و نه تنها ذهنی مؤثر شناخته شوند باید چنین مراحلی را طی کنند در غیر اینصورت نمی‌توان این توصیه ها را علمی دانست. باید توجه داشت که وقتی می‌گوییم یک توصیه علمی نیست به آن معنی نیست که لزوما غلط است بلکه به آن معنی است که نمی توان آن را به صورت عینی نشان داد تا همه بتوانند تاثیرش را بدون مناقشه و با روش اندازه گیری ببینند

بی شک اگر در حیطه طب سنتی تلاش شود که متغیرها تعریف مفهومی و تعریف عملیاتی پیدا کنند و سپس اثر مداخلات در کارآزمایی های بالینی بررسی شود آنگاه طب سنتی حرف های زیادی برای گفتن خواهد داشت. لیکن تا آن زمان فافد قدرت عرض اندام در برابر طب جدید خواهد بود.

اما چند کلمه نیز راجع به طب اسلامی ...

خیلی اوقات میان اصطلاحات طب سنتی و طب اسلامی خلط می‌شود. فقط آن دسته از مفاهیم طبی را می توان جزو طب اسلامی دانست که اولا از متون دینی و با روش اجتهاد عام استخراج شده باشند بدان معنی که با روش تفسیری قابل قبولی از آیات قرآن استخراج شده و یا از روایات صحیح السند بدون معارض و با دلالت درست استخراج شده باشند. در غیر اینصورت بستن هر توصیه طبی قدیمی به ریش اسلام جفایی است نابخشودنی به اسلام. بهتر است آنگونه توصیه های طبی را طب سنتی یا طب قدیم بنامیم نه طب اسلامی. وانگهی حتی پس از اجتهاد عام و استخراج یک توصیه طبی مثلا از یک روایت از آنجا که گاه ممکن است این توصیه نسخه شخصی یک بیمار معین بوده و قابل استفاده برای فرد دیگری که همان بیماری را دارد نباشد، لازم است برای توصیه های طبی اسلام نیز کارآزمایی‌های بالینی انجام شود تا معلوم شود این توصیه ها عام هستند و نه خاص یک فرد که مخاطب معصوم علیه السلام بوده است. تنها در این صورت است که مجاز به تجویز عام این توصیه هستیم والا فلا!!

بنابراین گرچه طب سنتی و طب اسلامی بالقوه های زیادی ممکن است داشته باشند که جامعه علمی نباید از آنها غافل باشد اما تا وقتی مقدمات علمی این بالقوه ها طی نشده باشد در حد ادعاهای تایید نشده ای باقی می مانند. لذا از علاقمندان طب سنتی و طب اسلامی دعوت میکنم کار را از راهش دنبال کنند تا ان شاءالله منشأ برکات باشند نه متهم به خرافات.

انتهای پیام/